Z informacji jakie ostatnio opublikowano, sprzedaż winyli przekroczyła ilościowo sprzedaż płyt CD co jeszcze niedawno wydawało się niemożliwe.
Co prawda w ogólnej sprzedaży muzyki nośniki fizyczne stanowią zaledwie dwadzieścia kilka procent ale obecnie streaming i platformy typu Spotify czy Tidal to wiekszość muzyki jaka jest dystrybuowana do odbiorców tym samym zgarnia największe pieniądze z rynku muzycznego.
Sam Spotify ma już prawie 140 milionów płacących aktywnych subskrybentów.
Wracając do winyli, renesans płyt gramofonowych stworzył ogromne zapotrzebowanie na gramofony, które jeszcze nie tak dawno wydawały się podobnie jak magnetofony kasetowe przebrzmiałym odchodzącym do lamusa, urządzeniem odtwarzającym.
Jednak dzisiaj wiele firm zaczęło na powrót wytwarzać i sprzedawać gramofony, jeszcze inne nigdy ich produkcji nie zakończyły ale teraz mają swój kolejny złoty okres.
W przypadku gramofonów warto poruszyć temat wkładek i ich doboru do konkretnego gramofonu a właściwie ramienia bo wcale nie jest to takie proste jak by się na pozór wydawało.
Ostatnio rozmawiałem o tym z Pawłem Nowakiem #nowakaudio i zwrócił on uwagę na istotny aspekt doboru wkładek bowiem od tego jak ją dobierzemy do konkretnego ramienia będzie potem w dużej mierze zależeć czy zmiana będzie korzystna czy też okaże się porażką czasami całkiem kosztowną.
A więc od początku.
Zakładam że już mamy ten swój właściwy gramofon a czy nowy czy też vintage ze starej produkcji to jest sprawa wtórna.
Ogólnie decydując się na zmianę wkładki czynimy to przeważnie z dwóch powodów:
Pierwszy ponieważ zmieniamy na przykład z wkładki MM na wkładkę MC.
Drugi powód to zazwyczaj wymieniamy lub chcemy wymienić na lepszą z lepszym szlifem, który przełoży się po prostu na lepsze granie.
Ale wcale nie jest tak że dobieramy sobie pierwszą lepszą jaką nam się podoba i obsadzamy w ramieniu czy hedshelu.
Fizyka w tym wypadku zdeterminuje nam jakie wkładki mogą a jakie nie, współpracować z naszym ramieniem.
Każda kombinacja wkładki i ramienia będzie wykazywać rezonans czyli pewien rodzaj drgań przy określonej częstotliwości (lub częstotliwościach). Rezonans ten wynika z interakcji samej igły dosyć sprężyście zawieszonej we wkładce (działającej jak sprężyna) i ramienia gramofonu oraz wkładki (działającego jako masa).
W opisie każdej wkładki jej sprężystość jest opisywana jako zgodność (podatność), natomiast w specyfikacji ramienia gramofonu ciężar ramienia jest określony jako efektywna masa. Wyobraźmy sobie taki układ w którym duży ciężar zawieszony jest na lekkiej sprężynie. Wtedy takie obciążenie nadmiernie naprężyłby sprężynę, i odwrotnie, lekki ciężar na silnej sprężynie nie pozwoliłby na wystarczające ugięcie sprężyny.
Rezonans układu ramienia i wkładki powoduje wzrost wydajności dynamicznej samej wkładki. Zwiększenie poziomu sygnału w pewnym zakresie częstotliwości o wartości od 3 do 6 dB lub więcej jest w takim przypadku dosyć powszechne.
W układzie mechanicznym ramienia zjawisko związane z tak dużym przyspieszeniem może powodować poważne problemy,
jeśli występuje w zakresie zarejestrowanego dźwięku pojawia się problem jeśli jest to powyżej 20 Hz oraz gdy nierówność i wypaczenie płyty (zakresy w okolicach 5 Hz) wpłyną na skrajne wychylenia membrany głośnika nisk-tonowego. Jest to dość powszechne zjawisko i często melomani nie wiedzą dlaczego membrany głośników basowych podczas odtwarzania muzyki z gramofonu zaczynają „latać”.
W niektórych układach wzmacniaczy gramofonowych stosuje się filtr subsoniczny odcinający zakres poniżej 35 Hz a wiec redukujący ten rodzaj zniekształceń.
Ale co ciekawe dźwięk zarejestrowany na płycie może mieć wpływ na układ wkładki i ramienia, którego rezonans wystąpi w obszarze powyżej 20 Hz. Przy tej częstotliwości nastąpi znaczny skok sygnału wyjściowego z wkładki powodujący „rozdęty” lub „tubowy dźwięk. W skrajnych przypadkach igła może wyskoczyć z rowka. Dlatego najlepsze dopasowanie wkładki do ramienia będzie wtedy gdy uzyskamy REZONANS UKŁADU WKŁADKA/RAMIĘ W ZAKRESIE OD 8 DO 14 HZ.
Jak to sprawdzić?
Najprościej wyliczyć na podstawie danych jakie udostępnia zarówno producent wkładki jak i gramofonu i ramienia.
Znając masę ramienia i wkładu oraz tzw. Podatność (zgodność) wkładki łatwo to wyliczyć za pomocą kalkulatora np takiego jak ten który możesz pobrać i zapisać w swoim komputerze.
Oczywiście jest to tylko przybliżony wynik nie uwzględniający wszystkich czynników w tym tłumienia ramienia i wewnętrznego tłumienia wkładki, lecz daje ogólne pojęcie o kompatybilności.
W latach 60. i 70-tych. wkładki o wysokiej zgodności musiały współpracować z ramionami o bardzo niskiej masie. Zaczęło się to zmieniać w latach 80-tych , gdy cięższe wkładki gramofonowe o niższej zgodności (szczególnie te z cewkami ruchomymi czyli MC) stały się bardziej popularne, wymagając ramion o średniej i dużej masie.
Co więcej, niektóre z obecnie dostępnych wkładek MC oddają ogromną ilość energii wibracyjnej do ramienia. Odbita energia przyjmuje postać fal stojących, które przemieszczają się w górę i w dół wzdłuż ramienia, potencjalnie tworząc problemy z błędnym śledzeniem rowka.
Dobrze zaprojektowane ramię rozproszy tę energię, zamiast odbijać ją z powrotem na wkładce.
Zdolność ramienia do osiągnięcia tego będzie zależeć od konstrukcji łożyska, tłumienia wewnętrznego, sztywności i innych względów konstrukcyjnych.
Istnieje kilka ogólnych „praktycznych zasad”, które należy wziąć pod uwagę gdy myślimy o wymianie wkładki.
Nisko masywne ramiona dobrze współpracują z wkładkami gramofonowymi o umiarkowanie wysokiej i bardzo wysokiej zgodności.
Ramię o średniej masie jest dobrym towarzyszem dla wkładek o średniej do niskiej zgodności.
W przypadku użycia wkładki o niskiej zgodności z ramieniem o niskiej masie w słyszalnym zakresie mogą wystąpić niepożądane rezonanse. Problemem może być również nieprawidłowe śledzenie.
Gdy wkładka o wysokiej zgodności jest połączona z ramieniem o umiarkowanej masie, mogą wystąpić rezonanse w zakresie powyżej zalecanego, a także pewne niepożądane tłumienie wysokich częstotliwości
Ramię, którego efektywna masa jest oceniana na 10 gramów lub poniżej, jest uważane za niską masę.
Ramię, którego efektywna masa jest oceniana między 11 a 25 gramów, jest uważane za masę umiarkowaną.
Ramiona o masie powyżej 25 gramów to już ramiona cięzkie, wysokomasowe.
Wkładka gramofonowa, której zgodność (podatność) jest oceniana na 12 x 10 x6 lub niższą, jest uważana za niską zgodność.
Wkładka ,gramofonowa której zgodność (podatność) jest oceniana między 13 x 10 x6 a 25 x 10 x6, jest uważana za wysoką do bardzo wysoką.
Innym sposobem wyrażenia zgodności jest um / mN. Tutaj ocena od 5 do 10 jest uważana za bardzo niską, od 10 do 20 jest umiarkowaną, a powyżej 35 – bardzo wysoką.
Większość współczesnych wkładek MM i MC oraz obecne ramiona o średniej masie stanowią dość dobre dopasowanie.
W większości zapewne nie będą stwarzały problemów jednak pamiętajmy, że niewłaściwie dobrana wkładka i ramię będą nie tylko brzmiały słabo, ale mogą spowodować nieodwracalne uszkodzenie płyt i samej igły która w przypadku np. szlifu Shibata, mocno uderzy po kieszeni. Warto więc zanim kupimy już tę wymarzoną wkładkę wykonać prostą kalkulację na podstawie danych producentów by określić kompatybilność wkładki i ramienia.
Jeśli macie z tym problem i chcielibyście uzyskać fachową poradę lub tez wymienić i skalibrować wkładkę co wcale dla osób rozpoczynających zabawę z gramofonem łatwe nie jest, przynieście swój gramofon do mojego showroomu.
Paweł Nowak doradzi wam jaka wkładka będzie współpracowała najefektywniej z waszym gramofonem i wykona wam taką kalibrację po jej wymianie.
Zakres działań ze strony Pawła na jaki możecie liczyć to:
Doradztwo w zakresie doboru wkładki, ramienia, okablowania.
Przegląd gramofonu w zależności od modelu:
regulacja geometrii ramienia, ustawienie wkładki, czyszczenie, smarowanie, kontrola elementów elektronicznych i mechanicznych
Pełen zakres kalibracji wkładki, wymiana, dobór elementów (headshell, śruby, przeciwwaga).
Skontaktujcie się tylko wcześniej ze mną lub Pawłem poprzez maila lub mesengera.
Text i część zdjęć R Bajkowski
P.S Dziękuję Pawłowi Nowakowi za merytoryczne wsparcie podczas pisania tekstu.
